Telluriüm,
“Lat., eene voorstelling van de aard- en maansbeweging; een toestel, welke de beweging der aarde om de zon, en die der maan om de aarde, zigtbaar voorstelt;”
– P. Weiland, Kunstwoordenboek, 1858
De meest omvangrijke opdracht – zowel in formaat als tijd – van het derde jaar aan de Vakschool is het Miniatuur. Daarvoor moet, zoveel mogelijk in zilver, een verkleinde of vergrote versie van een gebruiksvoorwerp, dier of ding worden gemaakt.
Mijn interesse in techniek en wetenschap bracht me al snel tot het onderzoeken van de mogelijkheden voor het maken van een model van het zonnestelsel. Een volledig model, waarin de positie en beweging van alle planeten voorgesteld wordt (een planetarium of orrery genoemd), bleek al snel te complex.
Een tellurium bevat echter alleen de zon, aarde en maan. Die zijn in onderlinge afstand en formaat meestal niet in verhouding weergegeven. De educatieve waarde van het tellurium zit vooral in het tonen van de bewegingen, waardoor het verloop van dagen, maanden en de seizoenen kan worden uitgelegd.
Om beweging mogelijk te maken bevat het tellurium een tiental tandwielen van verschillende vertanding en diameter. Het ontwerp van de formaten en positie van de tandwielen is ontleend aan het ontwerp voor de (houten) Tellurix van Christopher Blasius. De vertaling van dit houten model naar een veel kleinere versie in messing en zilver maakte ik zelf. Het tellurium wordt bewogen met een klein motortje, waarvan Thomas Breukink de aansluiting en programmering heeft verzorgd.
Het tellurium is uiteraard helemaal handgemaakt. Voor de tandwielen is dat ongebruikelijk, die worden meestal op een draaibank gemaakt, maar zijn in dit geval uit plaat gezaagd. Dat vergde veel zorgvuldigheid en precisie. De tandwielen zijn gemaakt van messing, net al de bol die de zon voorstelt. De aarde is gemaakt in koper, op een zilveren voet. De maanden kunnen worden afgelezen op een zilveren wijzerring. Het onderstel is gemaakt van hout en is handbeschilderd in een geometrisch patroon.
Het tellurium in beweging is te bekijken via Youtube.
